Critique of Pure Reason: “Two things fill the mind with ever new and increasing admiration and awe, the more often and more steadily we reflect upon them: the starry heavens above me and the moral law within me.”
"สองสิ่งเติมเต็มจิตใจด้วยความประทับใจและความเกรงขามใหม่เสมอ มากขึ้นเรื่อยๆ ทุกครั้งที่เราครุ่นคิดถึงมัน:
1) ท้องฟ้าที่เต็มไปด้วยดวงดาวเบื้องบนฉัน
2) กฎศีลธรรมภายในตัวฉัน"
ความหมายเชิงปรัชญา:
คานท์กำลังชี้ให้เห็น สองสิ่งที่เป็นพื้นฐานของความพิศวง (wonder) สูงสุดสำหรับมนุษย์:
1. "ท้องฟ้าที่เต็มไปด้วยดวงดาว" (The starry heavens)
สัญลักษณ์ของ "โลกภายนอก" (Nature) ที่ยิ่งใหญ่ ไร้ขอบเขต และเป็นระบบตามกฎฟิสิกส์
ทำให้มนุษย์รู้สึก "เล็กน้อย" แต่ก็พร้อมกันกับความรู้สึก "เป็นส่วนหนึ่งของจักรวาลอันน่าพิศวง"
เชื่อมกับเหตุผลเชิงทฤษฎี (Theoretical Reason): การพยายามเข้าใจธรรมชาติผ่านวิทยาศาสตร์
2. "กฎศีลธรรมภายใน" (The moral law within)
สัญลักษณ์ของ "โลกภายใน" (Morality) ที่มนุษย์มีเสรีภาพและสามารถเลือกทำดีได้
ทำให้มนุษย์รู้สึก "ยิ่งใหญ่" เพราะสามารถก้าวข้ามกฎธรรมชาติ (เช่น สัญชาตญาณ) เพื่อทำตามหลักการ
เชื่อมกับเหตุผลเชิงปฏิบัติ (Practical Reason): การใช้เสรีภาพอย่างมีจริยธรรม
Why Kant Contrasts These Two Things?
คานท์ต้องการแสดง ความขัดแย้งที่สวยงาม ในฐานะมนุษย์:
ด้านหนึ่ง เราเป็น "ส่วนเล็กๆ ของจักรวาล" ที่ถูกควบคุมโดยกฎฟิสิกส์ (Determinism)
อีกด้าน เราเป็น "ผู้สร้างศีลธรรม" ที่มีเสรีภาพ (Free Will) สามารถเลือกทำดีได้แม้ขัดกับสัญชาตญาณ
"ท้องฟ้าทำให้ฉันรู้สึกเล็ก แต่ศีลธรรมทำให้ฉันรู้สึกใหญ่"
(The former diminishes me, the latter elevates me — Kant)
การประยุกต์ในชีวิตจริง:
วิทยาศาสตร์ vs จริยธรรม: เราศึกษาธรรมชาติด้วยเหตุผล แต่ใช้ศีลธรรมกำกับการใช้ความรู้
ความอ่อนน้อมถ่อมตน: การยอมรับว่าเราเป็นเพียงส่วนเล็กๆ ของจักรวาล
ศักดิ์ศรีมนุษย์: แม้ร่างกายเป็นวัตถุ แต่จิตใจมีศักยภาพที่จะเป็นอิสระและมีจริยธรรม
เกร็ดประวัติศาสตร์:
ประโยคนี้ถูกสลักบน หลุมศพของคานท์ ในเมืองเคอนิกส์แบร์ก (Königsberg) แสดงว่ามันคือสาระสำคัญของปรัชญาคานท์เลยทีเดียว
1. "Thoughts without content are empty, intuitions without concepts are blind."
แปล: "ความคิดที่ไร้เนื้อหานั้นว่างเปล่า การรับรู้ที่ไร้แนวคิดนั้นตาบอด"
(อธิบาย: ความคิดต้องมีประสบการณ์มารองรับ ส่วนการรับรู้ต้องมีกรอบความคิดมาช่วยจัดระเบียบ)
2. "All our knowledge begins with the senses, proceeds then to the understanding, and ends with reason."
แปล: "ความรู้ทั้งปวงของเราเริ่มต้นจากประสาทสัมผัส ก้าวสู่ความเข้าใจ และสิ้นสุดที่เหตุผล"
(อธิบาย: กระบวนการรู้จักโลกของมนุษย์มี 3 ขั้นตอนหลัก)
3. "Happiness is not an ideal of reason, but of imagination."
แปล: "ความสุขไม่ใช่อุดมคติของเหตุผล แต่เป็นของจินตนาการ"
(อธิบาย: ความสุขเป็นสิ่งที่主观 (อัตวิสัย) ไม่สามารถนิยามด้วยตรรกะบริสุทธิ์)
4. "Experience without theory is blind, but theory without experience is mere intellectual play."
แปล: "ประสบการณ์ที่ไร้ทฤษฎีนั้นตาบอด แต่ทฤษฎีที่ไร้ประสบการณ์เป็นเพียงเกมทางปัญญา"
(อธิบาย: Kant เน้นความสำคัญของทั้งประสบการณ์และหลักการเชิงเหตุผล)
5. "The light dove, cleaving the air in her free flight, and feeling its resistance, might imagine that its flight would be still easier in empty space."
แปล: "นกพิราบที่บินตัดอากาศอย่างอิสระ และรู้สึกถึงแรงต้านทาน อาจจินตนาการว่าการบินของมันจะง่ายดายยิ่งขึ้นในสุญญากาศ"
(อธิบาย: มนุษย์มักคิดว่าความรู้จะสมบูรณ์แบบหากปราศจากข้อจำกัด แต่แท้จริงแล้ว ข้อจำกัด (เช่น กฎธรรมชาติ) คือสิ่งที่ทำให้ความรู้เป็นไปได้)
6. "Reason must approach nature with the view, indeed, of receiving information from it, not in the character of a pupil who listens to all that his master chooses to tell him, but of an appointed judge who compels the witnesses to answer questions which he has himself formulated."
แปล: "เหตุผลต้องเข้าใกล้ธรรมชาติด้วยเจตจำนงที่จะรับข้อมูลจากมัน ไม่ใช่ในฐานะลูกศิษย์ที่ฟังทุกสิ่งที่ครูบอก แต่ในฐานะผู้พิพากษาที่ตั้งคำถามและบังคับพยานให้ตอบ"
(อธิบาย: วิทยาศาสตร์ต้องตั้งสมมติฐานและทดสอบ ไม่ใช่เพียงสังเกต passively)
หมายเหตุ:
หนังสือ "Critique of Pure Reason" เป็นงานปรัชญายุค Enlightenment ที่ซับซ้อน Kant พยายามตอบคำถามว่า "เรารู้สิ่งต่างๆ ได้อย่างไร?" โดยแบ่งแยก ความรู้เชิงประจักษ์ (ประสบการณ์) และ ความรู้เชิงเหตุผล (ตรรกะ)
ตัดแปะโดย เฉลิมชัย เอื้อวิริยะวิทย์
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น