สรุป "The Subject and Power" โดย Michel Foucault
บทความ "The Subject and Power" ของ Michel Foucault เป็นการสำรวจความสัมพันธ์ระหว่าง อำนาจ (power) และ ตัวตน (subject) โดย Foucault พยายามที่จะเข้าใจว่าอำนาจทำงานอย่างไรในสังคม และในกระบวนการนี้ตัวตนของบุคคลถูกสร้างขึ้นหรือถูกกำหนดอย่างไรผ่านกลไกต่าง ๆ ของอำนาจ เขาพยายามชี้ให้เห็นว่า ตัวตน ไม่ได้เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แต่เป็นสิ่งที่สร้างขึ้นผ่านความสัมพันธ์และกระบวนการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับอำนาจในสังคม
1. อำนาจและตัวตน:
Foucault เริ่มต้นด้วยการอธิบายว่า อำนาจ ไม่ใช่สิ่งที่มาจากจุดกลางหรือจากศูนย์กลางของสถาบันใด ๆ แต่เป็นสิ่งที่กระจายอยู่ทั่วทั้งสังคม ผ่านความสัมพันธ์ที่มีระหว่างบุคคลและสถาบันต่าง ๆ อำนาจไม่ได้เป็นสิ่งที่ถูกใช้เพียงเพื่อกดขี่หรือควบคุม แต่ยังทำให้ ตัวตน ของบุคคล (subjectivity) ถูกสร้างขึ้นในกระบวนการนั้น
ในมุมมองของ Foucault, ตัวตน ไม่ได้มีอยู่ก่อนแล้วหรือเป็นสิ่งที่เป็นอยู่ตามธรรมชาติ แต่เป็น ผลิตภัณฑ์ของอำนาจ ที่มีการกำหนดและจัดการโดยสถาบันทางสังคม เช่น รัฐ ศาสนา การศึกษา หรือสถาบันทางการแพทย์ โดยที่คนในสังคมไม่ได้ตระหนักถึงการกำหนดนี้ แต่กลับยอมรับในสิ่งที่กำหนดให้เป็น "ปกติ" หรือ "ธรรมชาติ"
2. รูปแบบการทำงานของอำนาจ:
Foucault กล่าวว่าอำนาจทำงานในรูปแบบที่ ละเอียดอ่อน และ กระจายไปทั่ว โดยไม่จำเป็นต้องมีการใช้อำนาจจากศูนย์กลาง อำนาจไม่ได้มีเพียงแค่การบังคับหรือกดขี่โดยตรง แต่ทำงานผ่านกระบวนการของการ ฝึกฝน (discipline) และการ ควบคุม (surveillance) ตัวอย่างเช่น การควบคุมพฤติกรรมในโรงเรียน การฝึกฝนในที่ทำงาน หรือการควบคุมในเรือนจำ ซึ่งทำให้บุคคลสามารถควบคุมตนเองโดยการรับรู้ว่าเขาอาจจะถูกเฝ้าระวังตลอดเวลา (Panopticon)
ในกระบวนการนี้ ตัวตน ของบุคคลถูกสร้างขึ้นจากการที่บุคคลยอมรับในมาตรฐานที่ถูกกำหนดขึ้นโดยอำนาจและสังคม เช่น การรู้จักควบคุมอารมณ์และพฤติกรรมของตัวเองเพื่อให้สอดคล้องกับกฎระเบียบที่กำหนดขึ้นในแต่ละสังคม
3. ความสัมพันธ์ระหว่างอำนาจและความรู้ (Power-Knowledge):
ในบทความนี้ Foucault ยังกล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่าง อำนาจ และ ความรู้ โดยที่เขามองว่าอำนาจและความรู้ไม่แยกจากกัน อำนาจไม่ได้เพียงแค่บังคับหรือควบคุม แต่ยังมีบทบาทในการผลิตความรู้ และในทางกลับกัน ความรู้ที่ถูกผลิตขึ้นก็เป็นเครื่องมือในการเสริมสร้างอำนาจ
ตัวอย่างเช่น ในระบบการแพทย์หรือจิตเวชศาสตร์ ความรู้ที่เกี่ยวข้องกับการวินิจฉัยโรคหรือความผิดปกติทางจิตนั้นไม่ได้เป็นแค่การสะท้อนความจริง แต่ยังมีบทบาทในการจัดระเบียบและกำหนดพฤติกรรมของบุคคลตามมาตรฐานที่สังคมยอมรับว่าเป็น "ปกติ" หรือ "ผิดปกติ" ซึ่งช่วยสร้างระบบการควบคุมและอำนาจที่ซับซ้อนได้
4. การต่อต้านและการหลบหนีจากอำนาจ:
Foucault ยอมรับว่าแม้จะมีการกระจายตัวของอำนาจในทุกๆ ด้านของชีวิต แต่ยังมีพื้นที่สำหรับการต่อต้านและการหลบหนีจากอำนาจ การต่อต้านนี้ไม่ได้หมายถึงการปฏิวัติหรือการล้มล้างอำนาจโดยตรง แต่เป็นการ ต่อต้านผ่านการเปิดเผยและการทำความเข้าใจ การทำความเข้าใจถึงวิธีที่อำนาจทำงานช่วยให้บุคคลสามารถหาทางหลีกเลี่ยงหรือปรับตัวต่ออำนาจนั้น ๆ ได้
5. การเปลี่ยนแปลงของตัวตน:
การเปลี่ยนแปลงของตัวตนในมุมมองของ Foucault ไม่ได้เกิดจากการปรับปรุงตัวเองในแง่จิตวิทยาหรือการทำให้ดีขึ้นเท่านั้น แต่ยังเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงในรูปแบบของการจัดระเบียบทางสังคม การเปลี่ยนแปลงในระบบการควบคุม และการปรับเปลี่ยนในวิธีที่คนในสังคมมองตัวเอง
สรุปหลัก:
ในบทความ "The Subject and Power" Foucault ได้นำเสนอแนวคิดที่ว่า ตัวตน (subjectivity) ของบุคคลไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่โดยธรรมชาติหรือเกิดขึ้นจากภายในตัวเอง แต่ถูกสร้างขึ้นจากภายนอกผ่านความสัมพันธ์กับอำนาจในสังคม เขามองว่าอำนาจทำงานอย่างละเอียดอ่อนและกระจายไปทั่ว ไม่ใช่แค่การบังคับโดยตรง แต่ยังเป็นการฝึกฝนและควบคุมพฤติกรรมผ่านสถาบันต่าง ๆ ในสังคม โดยมีความสัมพันธ์กับการผลิตความรู้ และการสร้างมาตรฐานทางสังคมที่บุคคลต้องปฏิบัติตาม**
การสร้างตัวตนไม่ใช่แค่การยอมรับมาตรฐานเหล่านี้โดยไม่ตั้งคำถาม แต่ยังเป็นกระบวนการที่สามารถเปิดช่องทางให้มีการต่อต้านหรือการหลบหนีจากอำนาจได้ นอกจากนี้ Foucault ยังมองว่าการที่เราทำความเข้าใจเกี่ยวกับวิธีที่อำนาจทำงานในชีวิตประจำวัน สามารถช่วยให้บุคคลมีอำนาจในการจัดการและปรับตัวต่ออำนาจเหล่านั้นได้
อ้างอิง
Michel Foucault, “The Subject and Power,” Critical Inquiry 8, no. 4 (1982): 777–95.
http://www.jstor.org/stable/1343197
ในโลกที่เต็มไปด้วยการต่อสู้และการปกครอง มีอาณาจักรที่เรียกว่า "จักรวาลแห่งอำนาจ" ที่ไม่เคยหยุดนิ่ง ทุกๆ คนในโลกนี้ต้องอยู่ภายใต้การควบคุม และ "ตัวตน" (The Subject) ของพวกเขาก็ถูกกำหนดโดยอำนาจเหล่านั้น!
การค้นหาวิธีหลุดพ้นจากอำนาจไม่ได้มาจากการต่อสู้ที่มีอาวุธ แต่เป็นการที่ตัวตน (subject) เริ่มมีสติรู้ตัวว่าสิ่งที่พวกเขาคิดว่าเป็น "เสรีภาพ" จริงๆ แล้วคือผลผลิตของอำนาจที่ควบคุมโดยไม่รู้ตัว!
คำสำคัญ
- การควบคุมผ่านสถาบัน (โรงเรียน, รัฐ, ศาสนา)
- การสร้างอัตลักษณ์ (ว่าเราเป็นใครและทำไมเราทำสิ่งเหล่านี้)
- อำนาจแบบซ่อนเร้น (ไม่จำเป็นต้องใช้การบังคับโดยตรง แต่ควบคุมจากภายในตัวเราเอง)
1. อำนาจไม่ได้มาจากแค่การควบคุมภายนอก
Foucault ชี้ให้เห็นว่าอำนาจไม่ใช่แค่การบังคับจากภายนอกหรือการกดขี่จากผู้มีอำนาจ เช่น รัฐหรือผู้นำ แต่จริงๆ แล้วอำนาจเกิดขึ้นจาก การควบคุมภายในตัวเราเอง ผ่านการสังเกตและการฝึกฝนตัวตนของเรา ตัวอย่างเช่น การที่เราต้องทำตามกฎของสังคมหรือทำสิ่งต่างๆ เพียงเพราะมันเป็นสิ่งที่ "ถูกต้อง" ตามมาตรฐานที่ตั้งขึ้นโดยสังคม
ข้อคิด:
เมื่อเรามองย้อนกลับไปในชีวิตเรา เราจะพบว่าไม่เพียงแค่รัฐหรืออำนาจภายนอกที่มีผลต่อการกระทำของเรา แต่การที่เรายอมรับความคาดหวังจากสังคมและตัวเราเองก็เป็นรูปแบบหนึ่งของการถูกควบคุม แม้กระทั่งการคิดว่าเรา "เลือก" ก็อาจเป็นผลจากการได้รับอิทธิพลจากอำนาจต่างๆ ที่มีอยู่ในสังคม
2. การสร้างตัวตน (Subjectivity) ผ่านอำนาจ
Foucault อธิบายว่าอำนาจไม่ได้มาจากการบังคับเพียงอย่างเดียว แต่เกิดจากกระบวนการที่ทำให้เรากลายเป็น "ตัวตน" (subject) ที่ตอบสนองต่อกฎเกณฑ์ต่างๆ ที่ได้รับการกำหนดจากสังคม เช่น การเรียนรู้และยอมรับวิธีการมองโลกที่มาจากสถาบันต่างๆ เช่น การศึกษา ศาสนา หรือรัฐ
ข้อคิด:
เราอาจคิดว่าเราเลือกชีวิตของเราเอง แต่หลายครั้งความคิดและการกระทำของเราถูกกำหนดจากสิ่งที่เราได้รับการฝึกฝนมาตลอดชีวิต การเข้าใจว่าเราเป็น "subject" ที่มีการสร้างตัวตนจากอำนาจภายนอกจะช่วยให้เราเห็นภาพที่กว้างขึ้น และอาจช่วยให้เราสามารถเลือกทางเดินของชีวิตที่เป็นอิสระจากการควบคุมเหล่านี้
3. อำนาจไม่ใช่สิ่งที่มีแค่ "ฝ่ายหนึ่ง" ควบคุม
Foucault กล่าวว่าสิ่งที่สำคัญที่สุดคือ อำนาจไม่ใช่สิ่งที่ถูกถือครองหรือปกครองโดยบุคคลใดบุคคลหนึ่ง แต่มันกระจายอยู่ในทุกๆ มุมของชีวิตและสังคม เช่น การมีกฎระเบียบในโรงเรียน โรงพยาบาล หรือคุก ซึ่งทั้งหมดนี้สร้างขึ้นจากการมองโลกในแบบที่สังคมสร้างขึ้น เราทุกคนต่างมีส่วนร่วมในการรักษาหรือปฏิเสธอำนาจนั้น
ข้อคิด:
หากเรามองว่าอำนาจเป็นสิ่งที่กระจายและไม่จำกัดอยู่แค่ที่หนึ่งที่ใด เราจะเริ่มเห็นว่าเรามีความรับผิดชอบต่อการต่อสู้กับอำนาจในทุกๆ ด้านของชีวิต ไม่ว่าจะในสถาบันใดๆ หรือแม้แต่ในชีวิตประจำวัน การเข้าใจว่าเรามีบทบาทในการสร้างหรือทำลายอำนาจจะช่วยให้เราเปลี่ยนแปลงได้อย่างมีสติและมุ่งไปในทางที่ดีขึ้น
4. อำนาจและเสรีภาพสัมพันธ์กัน
Foucault สอนว่า เสรีภาพ และ อำนาจ มีความสัมพันธ์ที่ซับซ้อน อำนาจไม่จำเป็นต้องทำให้เรา "ไร้เสรีภาพ" แต่สามารถทำให้เรามีเสรีภาพในกรอบที่กำหนดไว้ก่อนแล้ว เช่น การเลือกในกรอบของอำนาจที่ถูกสร้างขึ้น หรือการมีทางเลือกภายใต้ข้อจำกัดที่ถูกกำหนด
ข้อคิด:
เมื่อเรามองว่าเสรีภาพและอำนาจเป็นสิ่งที่สามารถอยู่ร่วมกันได้ เราจะเห็นว่าเสรีภาพอาจไม่ได้มาจากการขจัดอำนาจออกไป แต่เป็นการทำความเข้าใจและเจรจาเกี่ยวกับอำนาจเหล่านั้น เพื่อหาทางเลือกที่ดีกว่าในกรอบของมัน นั่นอาจหมายถึงการสร้างเสรีภาพจากการเข้าใจว่าอำนาจเหล่านั้นทำงานอย่างไรและเราใช้มันอย่างไร
5. การสังเกตและการควบคุมตัวเอง
Foucault ชี้ให้เห็นว่า การที่สังคมใช้ การสังเกต เป็นเครื่องมือในการควบคุม เช่น ในการศึกษาหรือการทำงาน เป็นเครื่องมือสำคัญที่ทำให้ผู้คนรู้สึกว่า "ต้องทำตาม" เพราะพวกเขาคิดว่ามีคนกำลังมองอยู่ตลอดเวลา หรือมีผลกระทบจากการกระทำของพวกเขา
ข้อคิด:
เราสามารถนำข้อคิดนี้มาใช้ในชีวิตจริงโดยการตั้งคำถามกับสิ่งที่เราทำหรือเชื่อ เพราะอาจเป็นผลมาจากการถูกสังเกตหรือความคาดหวังจากผู้อื่น การตั้งคำถามกับการกระทำของตัวเองและสังคมจะทำให้เรามีความเข้าใจในตัวเราและโลกได้ดีขึ้น
สรุป:
"The Subject and Power" ของ Foucault ท้าทายวิธีที่เราเข้าใจอำนาจและตัวตนของเรา โดยการยืนยันว่าอำนาจไม่ใช่สิ่งที่เป็นตัวเลือกหรือปัญหาของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง แต่เป็นกระบวนการที่ฝังลึกในชีวิตประจำวันและในวิธีการที่เราเห็นตัวเองและโลก คำถามที่เราควรตั้งคือ "อำนาจควบคุมเรายังไง?" และ "เราจะใช้ชีวิตอย่างไรภายใต้กรอบอำนาจเหล่านี้?"
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น